Μαθιά

Χωριό του Δήμου Καστελλίου με 329 κατοίκους, (απογραφή του 2001). Βρίσκεται σε υψόμετρο 600 μ., στούς πρόποδες του όρους Αφέντης, (παρακλάδι της Δίκτης), και 10,2 χλμ., νοτιοανατολικά του Καστελλίου.Η αρχαιότερη μνεία του χωριού απαντάται σε συμβόλαια του 1271, του συμβολαιογράφου του Χάντακα P. Scardon. Σε αυτά αναφέρονται προαγορές σίτου και κρασιού από κατοίκους του χωριού "Mithie", πιθανότατα λανθασμένη γραφή του «Μαθιά». Λανθασμένη γραφή του χωριού πιστεύεται ότι είναι και αυτή σε έγγραφο, του Αρχείου του Δούκα της Κρήτης, του 1380 όπου αναφέρεται "Methia" αντί "Mathia".Ο Fr. Barozzi (1577) αναφέρει την ονομασία "Mathia" στην επαρχία Πεδιάδος Ο Καστροφύλακας (1583). Αναφέρει το χωριό "Mathia" με 144 κατοίκους. Το 1630 αναφέρεται πάλι από το Βασιλικάτα με την ονομασία "Mathia". Στην τούρκικη απογραφή του 1671 αναφέρεται το χωριό "Matiya" με 19 χαράτσια. Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 αναφέρεται το "Mathia" με 17 χριστιανικές οικογένειες. Το 1881 η Μαθιά ανήκε στο δήμο Παναγιάς. Το 1920 αποκτά δική της κοινότητα με 219 κατοίκους.Η ετυμολογία του τοπωνυμίου είναι από το βαπτιστικό γυναικείο όνομα «Ματτία», που στην κρητική διάλεκτο προφέρεται Μαθιά.Το 1957 αποκαλύφθηκαν στην θέση Σταυρόπλακα, Μεσομινωικές ταφές μέσα σε πίθους. Στη θέση Καταλείμματα, βορειοδυτικά του χωριού βρέθηκε οίκημα με Υστερομινωικά ΙΙΙ ευρήματα και σε απόσταση 200 μ., διαπιστώθηκε η ύπαρξη σημαντικού οικισμού με ισχυρά κτήρια.Ο οικισμός είναι παραδοσιακός· και διακρίνεται για τις βυζαντινές του εκκλησίες : Κοίμηση της Παναγίας και Άγιος Γεώργιος, με θαυμάσιες αγιογραφίες.