ΚΑΜΕΡΑ ΖΗΡΟΣ ΣΗΤΕΙΑ
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
Κεφαλοχώρι της Επαρχίας Σητείας που βρίσκεται στο ομώνυμο οροπέδιο 31 χλμ. από την Σητεία. Στην Ενετική απογραφή του 1583 ονομάζεται Siro και είχε 36 κατοίκους. Έδρα του νέου Δήμου Λεύκης.
Άγνωστη η ετυμολογία του ονόματός του που γράφεται και Ζίρος και Ζύρος. Στο Κοινοτικό Διαμέρισμα υπάγονται και οι συνοικισμοί Καλό Χωριό, Χαμαίτουλο, Αγριλιά, Αγία Ειρήνη, Λαμνιώνι, Απιδιάς, Ανάγυρος και Ξερόκαμπος (Άμπελος). Αν και δεν έχουν γίνει συστηματικές ανασκαφές στις περιοχές Πεντάλιτρο, Ανεμομύλια, Πυργάδες και Φονιάς έχουν εντοπιστεί μινωϊκά λείψανα. Στην περιοχή της Ζήρου υπάρχουν παλιές εκκλησίες με σπουδαιότερη της Άγ. Παρασκευής που είναι τοιχογραφημένη και στο υπέρθυρο της ανατολικής πόρτας υπάρχει επιγραφή με χρονολογία 1523.
Στον Άγιο Νικόλαο υπάρχουν χαράγματα του 1507 και 1515. Στην επανάσταση του 1821 σε τοποθεσία έξω από το χωριό, σε απόσταση περίπου ενός χιλιομέτρου, κοντά στην διασταύρωση με τον δρόμο που οδηγεί στα Απίδια, ο γνωστός αιμοβόρος γενίτσαρος Αφεντάκης οργάνωσε ομαδική σφαγή των Χριστιανών από την Ζήρο και τα Χωριά Χαμαίτουλο, Καλό Χωριό, Αχλάδια, Τσω και Απίδια. Η σημερινή Ζήρος παρουσιάζει μεγάλη πρόοδο ιδίως οικονομική η οποία οφείλεται στίς ικανότητες των κατοίκων της αλλά και στους απέραντους αμπελώνες του κάμπου της, οι οποίοι μαζί με το λάδι αποτελούν παράγοντες μεγάλων προσόδων. Στην περιοχή υπάρχουν τα σπήλαια Αγριλιά και Λυγιάς Σπήλιος.
Στην Ζήρο γεννήθηκε ο ιερομάρτυς Ιάκωβος Αρχατζικάκης ο οποίος εμαρτύρησε το 1922 θύμα των Τούρκων στην Σμύρνη. Εμόνασε στα Ιεροσόλυμα, σπούδασε στην Ελβετία και έγραψε πλήθος θεολογικών πραγματειών.
από το βιβλίο του Ν. Παπαδάκη, αρχαιολόγου: ΣΗΤΕΙΑ
